FUNDACJA PRZESTRZENIE DZIEDZICTWA
Skontaktuj się z nami:
Fundacja Przestrzenie Dziedzictwa
e-mail: fundacjapd[at]protonmail.com
tel. +48 12 00000000
Copyright by FUNDACJA PRZESTRZENIE DZIEDZICTWA 2019-2020 – All rights reserved
5. Pierwszym świętym męczennikiem staroobrzędowców został Paweł Kołomeński - jedyny biskup cerkwi prawosławnej, który otwarcie sprzeciwił się reformie Nikona w czasie soboru w 1654 roku. Został on wtedy własnoręcznie pobity przez patriarchę i zesłany, kolejno do kilku monastyrów, w których był więziony i ostatecznie zmarł w niejasnych okolicznościach w 1656 roku w okolicach Wielkiego Nowogrodu. Według staroobrzędowych podań został on spalony żywcem w srubie – rodzaju chaty z bali, przez morderców nasłanych przez Nikona. (Zdjęcie: ,,Śmierć Pawła Kołomeńskiego”, Z anonimowego rękopisu staroobrzędowego, XIX w., źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gibel_Pavla_Kolomenskogo.jpg, dostęp luty 2020 r.)
16. Okrutne prześladowania spowodowały masową ucieczkę staroobrzędowców z Rosji. Drogi exodusu prowadziły we wszystkie kierunki. Na północny zachód podążali na tereny ówczesnej Szwecji, Rzeczpospolitej i Prus, na południowy zachód przez Kaługę do Hetmanatu kozaków zaporoskich i dalej do Rzeczpospolitej, na południe nad Don do Ziem Wojsk Dońskich i dalej do Imperium Osmańskiego, na południowy wschód nad Ural i dalej na Syberię. Szacuje się, że exodus mógł objąć ponad 900 tysięcy ludzi. (Zdjęcie: ,,Stara, nieistniejąca już drewniana molena staroobrzędowców pw. Pokrowy Najświętszej Bogurodzicy”, okolice osady Adler, na południe od Soczi u stóp Kaukazu, autor nieznany, data nieznana, źródło: http://sobory.ru/photo/384273, dostęp: luty 2020 r.)
15. Zapłonęły stosy w całej Rosji. Najbardziej radykalna część obrońców szła na męczeńską śmierć w torturach i w płomieniach, idąc w ślady swego przywódcy prototopa Awwakuma. Często dochodziło również do rytualnych samobójstw, głównie przez samospalenia, usprawiedliwianego przez najbardziej radykalne odłamy starowierców, jako najszybszej drogi do zbawienia. (Zdjęcie: ,,Samospaleni” (rytualne samospalenie staroobrzędowców), G. Myasoyedov, przed 1911, źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3b/%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B6%D0%B8%D0%B3%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B8.jpg, dostęp luty 2020 r.)
14. W 1884 roku, regentka Zofia, nie mogąc zdusić oporu części społeczeństwa i duchownych, nakazała palić w strubie wszystkich, którzy nie zrezygnują z dawnej liturgii. Rodzaj kaźni wybrany został przez opaczne rozumienie ewangelicznego zakazu przelewania krwi – paląc przeciwników jej nie przelewano. Wystarczyło żegnać się dwoma palcami aby zginąć. (Zdjęcie: ,,Carówna-regentka Zofia Aleksiejewna Romanowa”, nieznany autor, 1682-1689, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Sophia_Alekseyevna_of_Russia.jpg, dostęp: luty 2020 r.)
13. W powstaniu strzelców brała udział grupa zbuntowanych staroobrzędowych duchownych, pod przewodnictwem Nikity Konstantinowicza Dobrynina, zwanego przez oponentów ,,Pustosvyatem, która próbowała oficjalnie (przed regentką) bronić zasad starej wiary i religijnych postulatów strzelców w słynnej debacie zwanej ,,sporem o wiarę”. W dzień po złożonym proteście u regentki Zofii, Dobrynin został ścięty, a staroobrzędowcy wygnani z Moskwy. (Zdjęcie: ,,Nikita Pustosvyat. Debata o wierze”, V. Perov, 1881, źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/00/Nikita_Pustosviat._Dispute_on_the_Confession_of_Faith .jpg, dostęp luty 2020 r.)
12. Okrutne prześladowania staroobrzędowców znowu się nasiliły w 1682 roku, po krwawo stłumionym buncie strzelców. Była to ostatnia próba restytucji starych zwyczajów w Moskwie. Wielu staroobrzędowców brało w nim aktywny udział, zjechali w tym celu do Moskwy z odległych monastyrów i ogłosili powrót starych obrzędów religijnych w pułkach strzeleckich. Poparł ich przywódca buntu książę Iwan Chowański. (Zdjęcie: ,,Strzelecki bunt”, Mikołaj Dimitrev-Orenburgski, 1862, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Orenburgsky.jpg, dostęp: luty 2020)
11. W 1682 roku zginęli żywcem spaleni protopop Awwakum i jego towarzysze (wg. tradycji w Wielki Piątek), a prześladowania objęły nie tylko miasta i wsie, ale również bezludne obszary Carstwa Moskiewskiego: lasy, wyspy, pustynie, w których staroobrzędowcy próbowali się do tej pory ukryć. (Zdjęcie: ,,Spalenie protopopa Awwakuma, P. Myasoyedov, 1897, źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ef/Avvakum_by_Pyotr_Yevgenyevich_Myasoyedov.jpg, dostęp luty 2020 r.)
10. Wielu staroobrzędowców było również uczestnikami powstania Kozaków Dońskich, pod przywództwem Stefana Razina, z lat 1670-1671. Po jego stłumieniu i śmierci Razina, część jego żołnierzy wsparła obronę Monastyru Sołowieckiego , opierającego się wciąż na dalekiej północy. (Zdjęcie: ,,Stefan Razin”, V. Surikov, 1908, źródło https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Surikov1906.jpg, dostęp luty 2020)
9. Symbolem zbrojnego oporu i męczeństwa starowierców, stała się obrona Monastyru Sołowieckiego, położonego na wyspie na Morzu Białym, która trwała prawie 8 lat (1668-1676). Po jego zdobyciu, wojska carskie zabiły większość z kilkuset jego obrońców, wśród których byli mnisi, żołnierze i świeccy. (Zdjęcie: ,,Wojewoda Meshcherinov tłumi powstanie sołowieckie”, Michaił Grigoriew (?), XIX w., źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Meshcherinov.jpg, dostęp luty 2020 r.)
8. W 1670 roku uwięziono arystokratkę i krewną rodziny carskiej Fieodosiję Morozową wraz z jej siostrą Jewdokią Urusową. Obie zagłodzono na śmierć w monastyrze w Borowsku w 1675 roku. (Zdjęcie: ,,Bojarina Morozova (uwięzienie Fieodosiji Morozowej)”, V. Surikov, 1887, źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c4/Vasily_Surikov_-_%D0%91%D0%BE%D1%8F%D1%80%D1%8B%D0%BD%D1%8F_%D0%9C%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B0_-_Google_Art_Project.jpg, dostęp luty 2020 r.)
7. W 1667 roku uwięziono, ubiczowano i zesłano do Pustozierska głównego przywódcę duchowego staroobrzędowców, protopopa Awwakuma wraz z kilkoma bardziej znanymi przywódcami buntu, wielu innych zgładzono. Dwóm członkom bratiji obcięto ręce i języki. Co ciekawe, mimo zesłania na daleką północ i uwięzieniu w ziemiance, przywódcom w Pustoziersku udało się dalej kierować buntem, tworzyć odezwy i pisma, oraz rozpowszechniać po całej Rosji teksty krytykujące cara i nową cerkiew. Pomogli im w tym wędrujący mnisi i jurodiwi oraz wsparcie finansowe bojariny Morozowej.(Zdjęcie: Widok Pustozierska w Guberni Archangielskiej, V. A. Tolvinsky, 1886, źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:VATolvinsky-Pustozersk-1886.jpg, dostęp: luty 2020 r.)
6. Prześladowania wobec starowierców nasiliły się po Wielkim Soborze Moskiewskim z lat 1666-1667, który zatwierdził reformy liturgiczne Nikona i zwrócił się o pomoc do cara, w celu zmuszenia opornych do porzucenia starych zwyczajów. Od tego momentu opór starowierców przeciwko zmianom stał się tożsamy z oporem przeciw władzy świeckiej, a jego zwalczanie racją stanu Carskiej Rosji. Na tym samym soborze został potępiony i pozbawiony funkcji patriarcha Nikon, który wcześniej popadł w niełaskę u cara. (Zdjęcie: ,,Sąd nad patriarchą Nikonem”, (Wielki Sobór Moskiewski w 1666-67 roku), S. Miloradovich, 1885 r., źródło: https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%BE%D0%B9_%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D1%80#/media/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Court_over_patriarch_Nikon.jpg, dostęp: luty 2020 r.)
Wirtualna wystawa:
Trudne drogi starowierców do Dobrudży
Część I. Rozłam w cerkwi rosyjskiej i prześladowania
Seria: ,,Dziedzictwo staroobrzędowców w rumuńskiej Dobrudży"
4. Reforma Nikona została narzucona ludowi odgórnie, pośpiesznie, bez konsultacji z poszczególnymi warstwami społeczeństwa i kleru. Wywołała silny opór konserwatywnej części duchowieństwa, bojarów i chłopów. Dla tradycjonalistów zmiany te stały się dowodem na odrzucenie przez cara i ,,nową” cerkiew prawdziwej wiary i nadejście zapowiedzianej przez Apokalipsę św. Jana epoki rządów antychrysta. Bunt spowodował masowe prześladowania. (Zdjęcie: ,,Czarny sobór. Powstanie sołowieckiego monastyru przeciw nowym księgom liturgicznym w 1666 roku”, S. Miloradovich, 1885, źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/48/Solovetsky_Monastery_Uprising.jpg, dostęp luty 2020 r.)
3. Zmiany wprowadzone przez reformę Nikona dotyczyły kluczowych symboli i gestów religijnych, takich jak sposób wykonywania znaku krzyża, dopuszczenia do używania nowego czterokrańcowego greckiego krzyża, odrzucenie starych ksiąg liturgicznych, zmiany kierunku procesji, zmiany liczby prosfor niezbędnych do konsekracji, potępienie części ikon czczonych przez wiernych etc. (Zdjęcie: ,,Sobór cerkiewny 1654 roku. Patriarcha Nikon prezentuje nowe teksty liturgiczne”, A. D. Kivshenko, 1880, źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f2/Patriarch_Nikon_Revising_ Service-Books.jpg, dostęp luty 2020 r.)
1. W pamięci zbiorowej Lipowan utrwalił się mocno zamglony obraz Rosji jako utraconego miejsca życia przodków oraz długiej wędrówki do Dobrudży. Staroobrzędowcy uciekali z Rosji, po kolejnych falach prześladowań, które rozpoczęły po reformach liturgicznych Patriarchy Nikona w latach 1554-1566. (Zdjęcie: ,,Zesłanie Awwakuma na Syberię”, S. Milaradowicz, 1887, źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/22/Avvakum_in_Siberia.jpg, dostęp luty 2020 r.)
2. Reforma Nikona miała doprowadzić do ujednolicenia liturgii i zwyczajów z prawosławną cerkwią grecką, głównie konstantynopolską, aby umożliwić wprowadzenie w życie idei Cesarstwa Rosji, jako trzeciego Rzymu, cara jako władcy całego świata prawosławnego i patriarchatu cerkwi moskiewskiej, jako nowego centrum duchownego prawosławia. (Zdjęcie: ,,Portret Patriarchy Nikona”, nieznany autor, ok. 1660-1665 r., źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4d/Portrait_of_Patriarx_Nikon.jpg, dostęp luty 2020 r.)
FUNDACJA PRZESTRZENIE DZIEDZICTWA