NOTKA INFORMACYJNA :

Tytuł zadania:  Inwentaryzacja i dokumentacja fotograficzna przydrożnych kapliczek, krzyży i dzwonnic na Orawie
Ilustracja :  Grota z kory z figurą Matki Bożej Różańcowej, kapliczka domkowa,  1818 r.,  Harkabuz

Organizatorzy pragną serdecznie podziękować wszystkim  wolontariuszom oraz innym osobom z Orawy  za  współpracę i  przekazane informacje.

Dofinansowanie:

Partnerzy zadania:

Gminne Centrum Kultury w Lipnicy Wielkiej

Orawska Biblioteka Publiczna w Jabłonce

Organizator zadania:

Fundacja Przestrzenie Dziedzictwa

Koordynacja i  konsultacje merytorczne : dr hab. Ewa Kocój, prof. UJ

Nadzór merytoryczny (historyczno-artystyczny): dr hab. Agnieszka Gronek, prof. UJ

Inwentaryzacja  obiektów na Orawie: Lucyna Borczuch, Łukasz Kocój oraz wolontariusze

Autorzy tekstów:  Lucyna Borczuch, Łukasz Kocój

Fotografie:  Lucyna Borczuch, Łukasz Kocój 

Projekt  i wykonanie stron internetowych: Łukasz Kocój

Copyright by Fundacja  Przestrzenie Dziedzictwa, Kraków 2022

7. Kapliczka murowana z figurą Matki Bożej Różańcowej, ok. 2000 r.,  f. Helena Żegleń z synem  [przed domem nr 22 A Bukowina Osiedle]

Wygląd. Kapliczka z podmurówką, przydomowa z figurą Matki Bożej Różańcowej i z gipsowymi figurkami górala z psem. Wysokość ok. 2 m, stan bardzo dobry. Kapliczka. Na postumencie murowanym duża, biała, gipsowa figura Matki Bożej Różańcowej, w sukni i długim welonie na głowie, z różańcem wiszącym po prawej stronie. Wokół  liczne iglaki tworzące naturalny ogród wokół figury. Od frontu niewielka figurka aniołka. Po prawej stronie figura górala z psem. Otoczenie. Figura umieszczona przy ścianie prywatnego domu. Tradycja lokalna. Koło figury pręt metalowy wygięty łukowo, na nim dekoracja z żółtych kwiatów, tkaniny i łańcucha świetlnego, w  podłużnej skrzynce czerwone i żółte begonie wielkokwiatowe, poniżej w obrzeżach betonowych kwiaty jednoroczne oraz dwie tuje przycięte kuliście. Przy klombie palma w doniczce. Pierwszą figurę Matki Bożej postawili po wybudowaniu domu na zakupionej działce. Helena Żegleń mieszkała z dwanaściorgiem dzieci w przysiółku w lesie, dojeżdżała do pracy w Nowym Targu. Kiedy najmłodsze dziecko miało 5 lat, została wdową. Modliła się na różańcu o poprawę losu. Jej dzieci pozakładały szczęśliwe rodziny, ma ponad 100 wnuków i prawnuków, mieszka z synem i dwojgiem wnuków. Figurę Matki Bożej nazywa swoją mamą, a kapliczka to dla niej i jej syna najważniejsze miejsce na całej posesji, które chroni  przed wszelkim złem i zapewnia Bożą opiekę. Górala z pieskiem postawił syn, aby bronił Matki Bożej, figurkę aniołka znalazła we wsi, wyrzuconą przez ludzi i postawiła w kapliczce.

6. Kapliczka murowana domkowa z figurą Koronacji Matki Bożej, lata 60 XX w.  [Naprzeciw domu nr 73, Harkabuz]

Wygląd. Kapliczka domkowa, murowana ze stropem malowanym, z figurą Koronacji Matki Bożej. Stan zachowania dobry. Zewnątrz. Murowana na planie prostokąta, z absydą półkolistą z tyłu, tynkowana, z niebieskimi pasami na krawędziach, reszta szara, drzwi brązowe drewniane. Nad drzwiami oszklona wnęka, z figurką Matki Bożej Różańcowej, w białej sukni ze złotą szarfą i  płaszczem. Na ścianach bocznych okna. Dach kryty szarą  dachówką betonową, dwuspadowy zwieńczony krzyżem. Wewnątrz. Strop płaski, niebieski, przedstawienia 8 aniołów, ściany zielone. Na skrzyni  stoi duża figura Matki Bożej w czasie aktu koronacji. Figurę uzupełnia obraz koronacji z postaciami Aniołów. Na lewo pulpit na dwóch kolumnach w kolorach białym i złotym. Z prawej drewniany krzyż. Otoczenie. Kapliczka wolnostojąca przy drodze, ogrodzona płotem metalowym, malowanym na brązowo. Wysokie tuje. Tradycja lokalna. Wstążki białe, czerwone, żółte i niebieskie, wąskie, przymocowane nad drzwiami. Kwiaty wieloletnie wokół obiektu.  W czerwcu 1970 roku odprawił tu mszę obecny św. Jan Paweł II. Miejsce odprawiania nabożeństw przed wybudowaniem obecnego kościoła.

5. Kapliczka murowana wnękowa z figurką Matki Bożej,  po 1945 r.,  [Przy drodze z Bukowiny do Harkabuzu, na południe od drogi]

Wygląd. Murowana kapliczka wnękowa, obłożona otoczakami z figurką Matki Bożej. Obok krzyż z medalionem. Wysokość ok. 2 metry, stan dobry. Zewnątrz. Kapliczka murowana obłożona otoczakami różnej wielkości na zaprawie cementowej, z wnęką zamykaną drewnianym oknem, ramka biała.  Nakryta dachem dwuspadowym z eternitu. Wewnątrz. Wnęka tynkowana, malowana na biało, w środku gipsowa figurka Matki Bożej, ręce złożone do modlitwy, białe włosy, biała suknia ze złotą lamówka koło szyi, płaszcz niebieski ze złotą podszewką. Z tyłu oszklony obrazek Matki Bożej Ludźmierskiej. Otoczenie. Obok kapliczki krzyż betonowy z medalionem głowy Chrystusa, przewieszony różaniec. Dwie sztuczne róże, z  materiału. Kapliczka przy drodze, za nią pole uprawne. Tradycja lokalna. Kwiaty sztuczne, białe margerytki. Koło framugi sztuczne kwiaty. Miejsce żywego kultu, kobietom z sąsiednich domów ukazywały się światła na łąkach, co uznały za znak, że należy tu postawić kapliczkę. Miejsce odprawiania nabożeństw i mszy świętych dla dwóch wsi pomiędzy Harkabuzem a Bukowiną Osiedle w czasie komunizmu.

4. Drewniana dzwonnica loretańska , XIX w., [W lasku na wysokości  remizy OSP, po drugiej stronie drogi za potokiem, Harkabuz]

3. Kamienna kapliczka słupowa z figurą św. Jana Nepomucena, 1884 r., f. Jan Kapustiak [Przy drodze przez wieś, przed domem nr 9, Podsarnie]

Wygląd. Kamienna kapliczka słupowa z figurą św. Jana Nepomucena na dwuczęściowym postumencie z reliefem św. Katarzyny. Wykonana z piaskowca, częściowo polichromowana. Obudowana wysokim murem. Wysokość ok. 4 m., stan średni, kamień kruszy się, wymaga renowacji. Figura pełnoplastyczna. Postać św. Jana Nepomucena w czarnym birecie i sutannie, białej komży z koronką u dołu i przy rękawach, brązowej pelerynce spiętej złotą broszą, ze stułą czerwono-złotą. Krzyż z rzeźbą Jezusa w białym perizonium oparty o lewe ramię Nepomucena. Figura postawiona na kapitelu. Postument, górna część. Pod kapitelem dwie uskrzydlone główki. Na dole pełnoplastyczna figura  św. Katarzyny Aleksandryjskiej w czerwonej sukni, niebieskim płaszczu, w złotej koronie. Trzyma zieloną palmę w prawej i srebrny miecz w lewej ręce, za nią fragment brązowego koła. Postument, dolna część. W oznaczonym polu wyryty napis fundacyjny:Tuto statulu fundoval Jan Kapustiak 1884. Po bokach  malowane reliefowe rozetki. Otoczenie. Otoczony nietypowym ogrodzeniem kamiennym składającym się z czterech murowanych kamiennych słupów, od frontu dodatkowo  krzyż maltański posadowiony kamiennym nadprożu. Wspartym o boczne słupy i wzmocniony dodatkowym betonowym w środku. Kapliczka stoi przy drodze,  w ogrodzie kwiatowym, przed domem. Tradycja lokalna. Filar ozdobiony gęstym sznurem sztucznych biało pomarańczowych kwiatów, zwieńczenie kamiennego ogrodzenia otoczone sztucznymi zielonymi roślinami, krzyż maltański z wieńcem z białych i żółtych kwiatów. Nad figurą znajdował się metalowy daszek, który został zlikwidowany przy ostatniej renowacji pod koniec XX w. Kapliczkę fundator postawił jako pokutę za swoje grzechy. Niegdyś miejsce majówek i ołtarz w procesji na Boże Ciało.

2. Kamienny  krucyfiks słupowy, 1843 r.,  [Przy drodze przez wieś, obok domu nr 83, Harkabuz]

Wygląd. Kamienny krucyfiks słupowy postawiony na dwuczęściowym postumencie z piaskowca, z prawie pełnoplastyczną figurą Matki Bożej Bolesnej i z reliefem św. Jana Nepomucena poniżej. Boczne i tylne ściany bez zdobień. Inskrypcje od frontu. Polichromowany. Wysokość około 3 metry. Stan średni. Krucyfiks. Krzyż bez polichromii z białym titulusem z  literami I.N.R.I., złota obręcz nimbu za głową Jezusa, białe perizonium. Prawie pełnoplastyczna rzeźba Chrystusa,  z brązowymi włosami,  brodą i koroną cierniową. Stopy i ręce Jezusa przybite gwoździami. Rana w prawym boku. Ślady krwi w kolorze czerwonym. Krzyż posadowiony na niewielkim kapitelu, wzmocniony z tyłu stalową szyną. Nakryty daszkiem z ozdobnym brzegiem. Postument, część górna. Od frontu u góry napis przekształcony w czasie renowacji: 1843 Tento kris gesft fzundovanie Krfgana Harkabuz. Poniżej prawie pełnoplastyczna rzeźba Matki Bożej Bolesnej. Twarz cielista, oczy brązowe, dłonie częściowo uszkodzone, czerwona suknia, niebieski płaszcz założony na głowę. Stoi na żółto czerwonej płycie. Z boku słupa ozdobne woluty. Postument, część dolna.  Niski blok kamienny, posadowiony na kamiennej płycie. Od przodu  w zaznaczonym polu relief św. Jana Nepomucena w czarnej sutannie, białej komży, brązowej pelerynie z biretem na głowie, krzyż oparty o prawe ramię, zielone gałązki po obu stronach postaci. Otoczenie. Kapliczka stoi pomiędzy dwoma jesionami, wokół krzewy ozdobne i byliny. Otoczona płotem drewnianym, niemalowanym. Tradycja lokalna. Kwiaty sztuczne w kolorach białym, różowym i czerwonym, lampiony. Płot ozdobiony białymi wstążkami. Niegdyś odbywały się tu majówki.

1. Kapliczka murowana domkowa z figurą Matki Bożej Różańcowej w grocie z kory, 1818-1882-1914 r,  f. Jan Fifanski [Naprzeciw domu nr 5, Harkabuz]

Wygląd. Kapliczka domkowa, murowana, z figurą Matki Bożej Różańcowej  w grocie z kory. Inskrypcje fundacyjne nad drzwiami. Wysokość ok. 4 metrów. Stan dobry. Zewnątrz. Murowana z kamienia, otynkowana, malowana na biało, na kamiennej podmurówce wzmocnionej zaprawą betonową, próg kamienny,  brązowe drzwi plastykowe. Dach, czterospadowy, namiotowy, kryty gontem, zwieńczony krzyżem. Ponad drzwiami zachowany fragment starego muru z inskrypcją fundacyjną: Jan Fifanski Fundatu Roku 1818 1882? J?...Juni? Tomas Lis R.E.R.1914. Figura w grocie. Na kamiennym podeście skrzynia drewniana, malowana na zielono, nakryta białym haftowanym obrusem, na nim grota wykonana z kory drzewa, lakierowana. We wnęce  malowana gipsowa figura Matki Bożej Różańcowej ze złożonymi w modlitwie rękami, brązowe włosy, niebieskie oczy, czerwone usta, cieliste ciało,  ubrana w białą suknię, błękity pas i jasnokremowy płaszcz z kapturem, wszystkie elementy stroju ze złotymi zdobieniami, nimb ze złotych gwiazd,  stoi na kamieniach, na bosych stopach złote róże. Wewnątrz. Strop i górne części kaplicy malowane w ornamenty w kolorze białym, czerwonym, szarym i niebieskim, widoczne kielichy, gwiazdy, krzyże. Pozostałe części ścian białe. Podłoga z kamienia. Przed grotą, figura gipsowa modlącej się kobiety z różańcem, obok  czarny drewniany krucyfiks z białą figurką Jezusa. Liczne dewocjonalia, obraz św. Jana Pawła II, lampiony i świece. Otoczenie. Kaplica stoi na przy drodze na końcu wsi Harkabuz w kierunku Bukowiny Osiedle, na otwartym terenie. Tradycja lokalna. Figura otoczona sznurem sztucznych kwiatów, naturalnych gałązek, lampionów i świec. Kapliczkę postawiono na pamiątkę ocalenia życia ojca i syna, którzy szli podczas burzy, gdy obok nich piorun uderzył w drzewo, ale im nic się nie stało. Niegdyś odbywały się tu majówki i znajdował się ołtarz na Boże Ciało.

WYBRANE KAPLICZKI, KRZYŻE I DZWONNICE W BUKOWINIE OSIEDLE, HARKABUZIE I PODSARNIU

Zadanie obejmuje identyfikację i dokumentację wybranych przydrożnych kapliczek, krzyży, dzwonnic na terenie polskiej Orawy. Z projektu wyłączono obiekty małej architektury sakralnej znajdujące się na nekropoliach lub w ich bezpośrednim sąsiedztwie, które były przedmiotem odrębnego projektu w roku 2021 oraz figury i krzyże znajdujące się bezpośrednio w otoczeniu kościołów. W trakcie identyfikacji wybranych obiektów w miejscowościach Bukowina Osiedle, Harkabuz i Podsarnie zidentyfikowano 13 obiektów małej architektury sakralnej, w tym 2 dzwonnice, 1 kamienny krucyfiks słupowy, 1 figurę na słupie, 2 kapliczki domkowe, 2 kapliczki wnękowe, 1 kapliczkę oszkloną, 1 krzyż drewniany, 1 kapliczkę drewnianą i 2 kapliczki na podmurówce.  Najstarszymi obiektami są: domkowa kapliczka Matki Bożej Różańcowej z 1818 roku, położona przy granicy wsi Harkabuz w stronę Bukowiny Osiedla; kamienny krzyż słupowy w Podsarniu z 1843 roku oraz kamienna kapliczka słupowa z figurą św. Jana Nepomucena z 1884 roku. Zidentyfikowano dwie dzwonnice loretańskie z przełomu XIX i XX wieku, z których jedna (Harkabuz) wciąż działa - miejscowi dzwonnicy zawiadamiają o śmierci  mieszkańców wioski oraz w dzwonią w celu rozpraszania burz i chmur gradowych, a druga - z Podsarnia – niestety nie ma już dzwonu, który został przeniesiony, ku ubolewaniu części wiernych do miejscowego kościoła. Najwięcej kapliczek w tym rejonie poświęconych jest przedstawieniom Matki Bożej, a także krzyże i krucyfiksy, wśród innych wezwań odnotowano figurę św. Jana Nepomucena i kaplicę pod wezwaniem  św. Jana Pawła II. Do dokumentacji fotograficznej w ramach niniejszego zadania wybrano 7 obiektów, w tym 2 kapliczki domkowe, 1 kamienny krzyż słupowy, 1 kamienną kapliczkę słupową z figurą, 1 dzwonnicę, 1 kapliczkę oszkloną wnękową oraz  1 współczesną kapliczkę mającą interesujący kontekst kulturowy i religijny. Według informacji uzyskanych od mieszkańców miejscowości, kapliczki były i są otoczone powszechną czcią i pełniły niegdyś ważną rolę w życiu codziennym tych wsi. Do niedawna odbywały się przy niektórych  nich procesje w czasie Bożego Ciała. Przy wielu kapliczkach odprawiano majówki oraz nabożeństwa różańcowe w październiku. Wciąż zachowana jest żywa tradycja wokół tych obiektów. Dzwonnice nadal dzwonią w razie śmierci mieszkańców lub w celu rozgonienia chmur burzowych. Kapliczki są bogato ozdobione kwiatami sztucznymi i naturalnymi, a o ich otoczenie dbają kolejne pokolenia rodzin, na posesjach których stoją kapliczki.  Interesująca dla antropologów kulturowych jest także współczesna tradycja ,,góry krzyżowej” i kaplicy poświęconej św. Janowi Pawłowi II na zboczach góry Żeleźnica, na granicy miejscowości Bukowina Osiedle i Odrowąż.

Bukowina Osiedle, Harkabuz, Podsarnie

FUNDACJA PRZESTRZENIE DZIEDZICTWA

FUNDACJA PRZESTRZENIE DZIEDZICTWA

Skontaktuj się z nami:

Fundacja Przestrzenie Dziedzictwa

e-mail: fundacjapd[at]protonmail.com

tel. +48 12 00000000

Copyright by FUNDACJA PRZESTRZENIE  DZIEDZICTWA 2019-2020 – All rights reserved